जातिवंत गाई – गोपैदास: संकरीत गाई, जातिवंत वळू आणि नोंदवही

जातिवंत संकरीत गायींची पैदास व नोंदीचे महत्व

दुग्धव्यवसाय यशस्वी करण्यासाठी गोठ्यामध्ये सुदृढ आणि जातिवंत गाई असाव्यात.  उत्कृष्ट प्रतीच्या जनावरांचे संगोपन करताना त्यांना तितक्याच चांगल्या सुविधा देणे गरजेचे आहे. त्यासाठीच आपण यशस्वी दुग्धव्यवसायासाठी मुक्तसंचार गोठा व मुरघास या विषयांचि माहिती येथे शिकलो .

परंतु गोठयात जातिवंत गाय असेल तरच वर नमूद केलेल्या इतर सुविधांना महत्व प्राप्त होते. कमी दुध देणारी व रोगप्रतिकारक शक्ति कमी असणारी जनावरे, कितीही चांगल्या सुविधा पुरवल्या तरी हा व्यवसाय फायदेशीर करु शकत नाहीत. म्हणून आपल्या गोठयात जातिवंत संकरीत गाय असली पाहिजे.

जातिवंत गाई २

आता तुम्ही म्हणाल की, जातीवंत गाय कोठे शोधायची?

ती एक तर खात्रीलायकरीत्या मिळणार नाही आणि मिळालीच तर भरपूर महाग असेल. एवढी गुंतवणूक करूनही नफ्याची किंवा उच्च दूध उत्पादनाची काहीच हमी नाही. अश्या प्रकारची चांगली गाय बाजारात किंवा इतर दूध उत्पादकांकडे शोधत बसण्यापेक्षा आपल्या गोठयात तयार करायला हवी.

होय, तुम्ही बरोबर वाचले. हे सहज शक्य आहे.

अशा प्रकारे घरीच जातिवंत संकरित गाय तयार करण्यासाठी, पारंपरिक वळू रेतन कामी येत नाही.  गावात असलेला वळू लावून आपले काम निघत नाही. त्यासाठी करावे लागते कृत्रिम रेतन.  उच्च प्रतीच्या वळू्च्या वीर्याचा कृत्रिम रेतनाद्वारे वापर करुन आपन जातिवंत गाय तयार करू शकतो.

कृत्रिम रेतन म्हणजे काय ?
चांगल्या प्रतीच्या वळूचे वीर्य वजा तापमानास द्रवरुप नायट्रोजनमध्ये साठवून बरीच वर्षे वापरले जावू शकते. असे वीर्य गाय माजावर आल्यानंतर पशुवैद्यकामार्फत गायीच्या गर्भाशयात सोडन्यात येते या प्रक्रियेस कृत्रिम रेतन म्हणतात.
चांगल्या प्रतीच्या वळूचे वीर्य अश्या प्रकारे आपल्याला उपलब्ध होते.  ६००० लिटर पेक्षा जास्त दुध उत्पादन असणाऱ्या जातीतील वळुंचे वीर्य वापरणे सुद्धा शक्य झाले आहे.

कृत्रिम रेतनामध्ये घ्यावयाची काळजी

कृत्रिम रेतन आपल्या देशामधील किंवा आपल्या राज्यातील दुधउत्पादक शेतकरी बांधवाला माहीत नाही असे नाही. तोही काही वर्षांपासून आजपर्यंत आपल्या गायीना कृत्रिम रेतन करीत आला आहे.

पण त्या कृत्रिम रेतन पासून त्याला हवा तो फायदा मिळू शकला नाही. त्याचे कारण काय असेल ? बंधूंनो, त्याचे कारण असे आहे की, कृत्रिम रेतन किंवा पारंपरिक रेतन पद्धतीत सुद्धा एक महत्त्वाच्या गोष्टीची काळजी घ्यावी लागते.  गाईच्या एका वंशाला म्हणजे, गाय तिची कालवड, कालवाडीची कालवड या सर्वांना तोच तोच वळू लावता काम नये.    आता ह्याची खात्री कशी देणार.  प्रत्येक वेळी रेतन साठी घेऊन आलेल्या शेतकऱ्याला कसे माहीत असणार कि गाईच्या आईला कोणत्या वळूने रेतन केले होते.  तसे पाहता ही एक अतिशय अवघड गोष्ट आहे.

हे अवघड काम सोपे होऊ शकते, जर एक साधी गोष्ट तुम्ही केलीत तर !! आपल्या गाईंना नंबराची पट्टी किंवा बिल्ला (ज्याला इंग्लिश मध्ये टॅग tag म्हणतात) लावला तर.

नोंदवही आणि टॅगिंग

आपण आपल्या सर्व गाईंना वेगवेगळे नंबर (अनुक्रमांक) देऊन ठेवावेत.  उदाहरणार्थ, सदाशिवभाऊंच्या ४ गाईंना त्यांनी ११, १२, १३ आणि १४ असे क्रमांक दिले आहेंत.

असेच क्रमांक त्यांनी त्या गाईंना होणाऱ्या कालवडींना सुद्धा द्यावेत. उदाहरणार्थ ४ गाईंना ३ कालवडी झाल्या त्यांचे क्रमांक १५, १६, १७.

आता रेतन केल्यानंतर सदाशिवभाऊंनी एका नोंदवहीत कोणत्या क्रमांकाच्या गाईला रेतन केले हे दिनांकासहीत लिहून ठेवावे.

असाच क्रमांक डॉक्टर कडे असणाऱ्या वळूच्या वीर्याला सुद्धा असतो.

तो क्रमांक ते वीर्य ज्या कांडीत भरलेले असते त्या कांडीवर सुद्धा लिहिलेला असतो. तो देखील सदाशिवभाऊंनी लिहून घ्यावा. म्हणजेच दिनांक ०५ नोव्हेंबर रोजी, १४ क्रमांकाच्या गाईला, १००५ क्रमांकाच्या वळूने रेतन केले अशी नोंद त्यांच्या वहीत केली जाईल.

म्हणजे पुढच्या वेळी १४ क्रमांकाच्या गाईला १८ क्रमांकाची कालवड झाली तर त्या कालवाडीला रेतन करताना १००५ क्रमांकाचा वळू लावता कामा नये. तसे झाल्यास जवळच्या नातलगांमध्ये प्रजनन झाल्यामुळे पुढची पिढी कमी शक्तीची तसेच रोगट पैदा होऊ शकते.

आपल्या शेतकऱ्यांनी आधुनिक पद्धतीने रेतन तर केले परंतु वळूचा क्रमांक अथवा नाव लिहून ठेवले नाही. त्याचबरोबर गायीलाही  कानाला टॅग मारला गेला नाही. त्यामुळे आपण प्रजननासाठीची कोणतीही नोंद ठेवू शकलो नाही.
नोंद न ठेवल्यामुळे एकाच वळूचे वीर्य एखाद्या गायीला वापरल्यानंतर त्या गायीला होणाऱ्या कालवडीलाही त्याच वळूचे वीर्य वापरले गेले त्यामुळे अशक्त पिढी तयार झाली. गायीतील गुणसूत्रांची ताकद कमी झाली. ज्या गायी तयार झाल्या त्यांची रोगप्रतिकारक शक्ती कमी असल्याने त्या आजराला बळी पडू लागल्या. गाय दिसायला चांगली पण दूध कमी देते अशी परिस्थिती निर्माण झाली. काही दुध उत्पादकानी नोंद ठेवली त्यांच्याकडे भरपूर दूध देणाऱ्या जातिवंत गाई निर्माण झाल्या.

म्हणून कृत्रिम रेतन करते वेळेस सर्व नोंदी ठेवणे गरजेचे आहे.

संकरित जातिवंत गोपैदास करताना नोंदी ठेवायच्या वरील प्रक्रियेची आपण पुन्हा एकदा उजळणी करूयात …

1. सर्वप्रथम आपल्या गायीच्या कानाला नंबरचा टॅग मारून घेतला जावा. त्यामुळे गायीची नोंद ठेवली जावू शकते.
2. कृत्रिम रेतन करण्यासाठी ज्या वळूचे वीर्य वापरले जाते त्या वळूचे नाव अथवा क्रमांक त्या कांडीवर असतो. आपण कृत्रिम रेतन केल्यानंतर त्या वळूचा क्रमांक / नाव व ज्या गायीला रेतन केले तिचा क्रमांक सदरच्या तारखेला लिहून ठेवावा.
3. एकदा एका गायीला वापरलेला वळू पुन्हा तिच्या पैदासीतील कालवडीना वापरु नये.
   दर वेळेस नविन पिढीला नविन वळूचे वीर्य वापरावे.
4. एखाद्या गायीच्या पोटी जन्माला आलेला वळू त्याच गायीच्या पुढील पिढ्यांमध्ये वापरला जावू नये.

जर सर्व दूधउत्पादकानी या नियमांचे पालन केले तर तयार होणाऱ्या नविन पिढीतील गायी कमीतकमी १० ते २० % उत्पादन वाढवुन देतील व चांगल्या संकरित गायीची पैदास होइल.

गोठ्याचे उत्तम  व्यवस्थापन, जातिवंत गाय निर्मिती, सर्व प्रकारचा गोठ्यातील हिशेब, आणि दुग्धव्यवसाय संबधी माहिती, तसेच उत्पादने साठी खालील लिंक वरून पॉवरगोठा डेअरी फार्म मॅनेजमेंट ॲप  डाउनलोड करा.

डाउनलोड करा

पॉवरगोठा अँप वैशिष्ट्ये